Demissionair minister Ingrid van Engelshoven (Emancipatie) heeft eind november in Den Haag excuses gemaakt namens het kabinet voor de transgenderwet zoals die gold tussen 1985 en 2014. Ook krijgen transgender en intersekse personen een schadevergoeding van 5000 euro. Wilden zij in die jaren hun geslachtsregistratie veranderen, dan waren zij verplicht een geslachtsoperatie te ondergaan en zich onomkeerbaar te laten steriliseren.

Ze stonden dus voor de keus: of door het leven gaan met een geslachtsaanduiding die niet paste bij het geslacht waarmee ze zich identificeerden, of een verplichte operatie en sterilisatie.

“Mensonterend”, noemde de demissionaire minister die vereisten tijdens een bijeenkomst in de Ridderzaal. “Tientallen jaren zijn er mensen geweest die medische behandelingen ondergingen die ze helemaal niet wilden. Maar ze wisten dat ze niet anders konden”, aldus Van Engelshoven. “Anderen hebben door deze wet juist gewacht. Ze hebben noodgedwongen uitgesteld zichzelf te worden. Jarenlang.”

Willemijn van Kempen nam in 2019 het initiatief om excuses, erkenning en compensatie te vragen voor de schade die deze “onmogelijke keuze” heeft aangericht. “De Staat heeft mij mijn vruchtbaarheid afgepakt”, zei ze eerder tegen de NOS.

Sinds 1995 zijn ruim 1200 transgender en intersekse mensen hiervan slachtoffer geworden, zegt het Transgender Netwerk Nederland (TNN). Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap schat dat zo’n 2000 mensen aanspraak zullen maken op de vergoeding.

Oude wonden open

Miriam van der Have, directeur van de Nederlandse Organisatie voor Seksediversiteit (NNID) ging vanochtend met een gemengd gevoel naar de Ridderzaal. “Het is natuurlijk een heel belangrijke dag, de eerste keer dat excuses worden aangeboden voor transgender en intersekse personen. Maar het haalt oude wonden open die niet zo makkelijk met excuses en een geldbedrag zijn dicht te maken.”

Van der Have kwam er op haar 19e achter dat zij intersekse is. Ze heeft XY-chromosomen, maar omdat ze ongevoelig is voor mannelijke hormonen, heeft ze het lichaam van een vrouw. Als baby werd ze ingeschreven als jongen en dus liep ze “heel lang rond met een verkeerde letter” in haar paspoort. Een verandering daarvan en ook een operatie vond ze eerst niet nodig, maar door de geslachtsklieren zou ze kanker kunnen krijgen en dat het goed zou zijn als ze ook meteen iets aan haar vagina zou laten doen, werd haar verteld.

Dus ging ze toch onder het mes voor de geslachtsverandering, maar die operatie ging veel en veel verder dan dat ze had gewild. “Uiteindelijk werd ik wakker zonder clitoris. Mij is de mogelijkheid ontnomen om seksueel plezier te hebben. Ik ben daar nog steeds boos over. Het is nogal wat als je 35 jaar geen seksueel plezier meer hebt omdat zenuwen daar verwijderd zijn.”

Van der Have was onvruchtbaar, dus van een sterilisatie was geen sprake. Dat gold wel voor Sem (30), die in 2013 zijn geslachtsverandering onderging. “Je mocht je absoluut niet meer kunnen voortplanten en ook geen genetisch materiaal laten invriezen, zodat er geen kans bestond dat jij ooit nageslacht zou hebben”, vertelde hij in Nieuws en Co op NPO Radio 1.

Of hij wel kinderen had willen krijgen, weet hij niet. “Ik heb er nooit over na dúrven denken, de overheid had eigenlijk al voor mij bepaald dat dat niet de bedoeling was. Maar als ik de keuze had gehad om mijn eicellen in te laten vriezen, had ik dat zeker gedaan. Na mijn sterilisatie heb ik het verdrongen, maar ik voel me er nog steeds ongelukkig over.” De maatschappij werkt ook niet echt mee, zegt hij. “Ik merk dat heel veel mensen het raar vinden als je als transgender kinderen wil hebben.”

Terwijl er best trans-mannen zijn die zelf een kind zouden willen dragen, zegt Brand Berghouwer, voorzitter van het Transgender Netwerk Nederland en presentator van de ceremonie in de Ridderzaal. “Mensen kunnen een kinderwens hebben en als de voorwaarden in de wet zo zijn dat dat niet meer mag, voelen ze zich een soort tweede- of derderangsburger. Het is een individuele afweging van mensen, daar heeft de overheid niks te zoeken.”

Dat de excuses er nu zijn, vindt hij “enorm bijzonder”. Maar het bedrag van de schadevergoeding is wat hem betreft te laag en “niet inclusief genoeg”. “Het geldt bijvoorbeeld niet voor mensen die ervoor hebben gekozen om niet aan de voorwaarden van de wet te voldoen en met de verkeerde papieren bleven rondlopen.”

“Je kan er bijna niet bij dat we die eis stelden.”
Demissionair minister Van Engelshoven

Eind vorig jaar maakten Van Engelshoven en demissionair minister Dekker (Rechtsbescherming) al online excuses. “Nu doen we het ten overstaan van een deel van de betrokken transgenders in de Ridderzaal en maken we er ook echt een ceremonie van.”